امان از دست این گربه و موش که هیچ کجا دست از سر ما بر نمی دارند؛ نه در ادبیات؛ نه در سیاست، نه در فرهنگ و ... مثل «موش تو سوراخ نمی رفت؛ جارو به دمش می بست» که در امور اجتماعی برای خودش علاقه مندانی دارد یا «توی کارها موش می دونه» که در سیاست عده ای را به خود سرگرم نموده یا «با دعای گربه سیاه بارون نمی یاد» که در اخلاق عرفان دست مایه عده ای از ظریفان و رندان است یا این که «گربه دستش به گوشت نمی رسه، می گه بو می ده» یا این که «بازی، بازی موش و گربه است» و یا این که جماعتی پا را از این هم فراتر گذاشته و به انگیزه گربه ها پرداخته اند و گربه را در دایره تکلیف و جزا و پاداش هم وارد کرده اند و گفته اند: «گربه به خاطر رضای خدا دنبال موش نمی دود».

صرف نظر از نیت گربه و دویدن وی و دنبال کردن موش یا بستن جارو به دم یا بازی با موش و یا این که اصولاً گربه دست دارد یا نه و یا اگر دارد، به موش می رسد یا نمی رسد و یا این که از دعای گربه سیاه بارون می یاد یا تگرگ ... باید گفت که این گربه و موش، جایگاه رفیعی را در ادبیات و گفتمان عوام و خواص اشغال کرده اند؛ اما از همه عجیب تر و جالب تر، گفته جماعتی است که می گویند: آهسته بیا؛ آهسته برو که گربه شاخت نزنه که برای جناب گربه، شاخ قائل شده اند؛ یعنی جناب گربه ای را که از ما می گریزد، موجودی خشن و وحشی قلمداد کرده اند که شاخ می زند و باید از آن هراس داشت.

این ضرب المثل پس از گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی، هنوز در نهادها و ادارات یک کشور اسلامی، جایگاه مخصوصی دارد؛ البته شاید هم به جا باشد؛ چون از دست این گربه دم بریده، همه کار برمی آید؛ اما این ضرب المثل، دارای بار منفی بسیاری است؛ یعنی این که انسان در کنار بی عدالتی ها، حق کشی ها و فسادهای رنگارنگ، فقط کلاه خود را بچسبد و به فکر منافع شخصی خویش باشد.

بعضی ها می گویند به ما چه؛ هرکس در گور خودش می خوابد یا دیگی که برای نمی جوشد ... و از همه غم انگیزتر این که این حرف در محیط های دانشگاهی هم زمزمه می شود؛ محیط هایی که باید محل آزاداندیشی، حقیقت جویی و واقع نگری و محل تولید علم و گفتمان باشند و در آنها الگوهای نمونه بشری، تربیت شده، به جامعه وارد شوند؛ آن هم با وجود قشری نخبه و جوان همچون دانشجو که آرمان گراست و کوچک ترین لکه سیاهی در صفحه سفید، او را حساس می کند و نگران می سازد. برای روشن شدن این گفتار، اشاره ای به ارزش علم در اسلام می کنیم. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید: دانش، گنجینه است و کلید آن پرستش است. همچنین پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم بعد از ورود به مسجد و مشاهده دو گروه عابدان و عالمان و علم اندوزان به حلقه بحث وارد شد و یا ده ها و صدها حدیثی که درباره اهمیت علم وارد شده، به اهمیت علم اندوزی از گهواره تا گور اشاره می کنند.

بنابراین، دانش اندوزی در اسلام، بسیار اهمیت دارد و دانشگاه، اهمیت بسیار زیادی دارد که اصلاح آن، اصلاح جامعه و فساد آن، فساد جامعه می باشد و به گفته رهبر کبیر انقلاب اسلامی «دانشگاه، مبداء همه تحولات است». این یک روی سکه است؛ اما روی دیگر سکه، بحث نقادی و نقدپذیری در دانشگاه و این که در یک دانشگاه اسلامی و محیط علمی، وظیفه و تکلیف ما چیست و اصولاً در اسلام، نقد چه جایگاهی دارد.

امام علی علیه السلام در نامه ای به مالک اشتر می نویسد: برای ارباب رجوع، وقتی مقرر کن و خود شخصا به گرفتاری های آنها رسیدگی کن و برای آن موضوع، مجلس عمومی تشکیل بده و در آن مجلس، برای خدایت که تو را آفریده و این مقام به تو داده، فروتنی کن و در این موقع، ارتش و پاسبانان و مأموران را از جلو چشم مردم دور کن؛ تا بدون پروا و هراس، با تو سخن بگویند؛ زیرا مکرر از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم شنیدم که می فرمود: «هرگز ملتی به قداست و پاکی نخواهد رسید؛ مگر آن که در میان آنها حق ضعیفان از توان گران و نیرومندان بدون لکنت و پروا، گرفته شود».

آری، در اسلام، حاکم خادم مردم است. بارها و بارها امیرالمؤمنین، علی علیه السلام مردم را دعوت به نصیحت خویش می کند و می خواهد که بی پرده بر حاکمان حکومت اسلامی نظارت داشته باشند و ابوذروار در برابر انحرافات ایستادگی کنند. در محیط دانشگاه، دانشجو را باید با اسلام واقعی آشنا کرد؛ تا او سرگرم ظواهر کاذب نشود.

استبداد رأی در دانشگاه و عدم توجه به خواست و نیاز های دانشجویان، همیشه باعث بدبینی دانشگاهیان و ایجاد زمینه برای سوء استفاده های سیاسی دشمن می شود. آگاهی، حق دانشجوست و دانشجو باید بداند در اطراف او چه می گذرد. متأسفانه برخی از مسئولان تعریفی بسیار سطحی از دانشجو دارند. دانشجوی نمونه از نظر آنان، کسی است که باید سرش در لاک خودش باشد؛ آرام بیاید و آرام برود و به امور صنفی خویش بی توجه باشد؛ چه برسد به امور سیاسی. غذا چه بی نمک باشد و چه شور، کلاس ها برگزار شود یا نشود، استاد بیاید یا نیاید، خوابگاه خوب یا بد باشد، به او ربطی نداشته باشد و اگر کسی اعتراض کند، چه بسا عامل بیگانه و اخلال کننده در نظم دانشگاه باشد و یا حتی مخالف نظام تلقی گردد. متاسفانه تصور برخی از مسئولین، چنین است و دانشجو نیز گاهی به اشتباه، آن را از سیاست های نظام تلقی می کند و یا حتی به اسلام بدبین می شود؛ اما اگر به دیدگاه های حضرت امام خمینی و یا مقام معظم رهبری سری بزنیم، می فهمیم که این بزرگواران چه تصویری از دانشجو در محیط دانشگاهی ترسیم کرده اند. دانشجو باید در محیط دانشگاه، در امور سیاسی دخالت کند و نسبت به امور، حساس باشد و به گفته مقام معظم رهبری «خدا لعنت کند دست هایی که نمی گذارند دانشجویان ما سیاسی باشند.... دانشجویان بایستی سیاسی شوند؛ یعنی فهم سیاسی پیدا کنند. فهم سیاسی، غیر از سیاست کاری است؛ غیر از دستخوش جریان های سیاسی شدن است. اتفاقاً فهم سیاسی، موجب می شود که آدم، دستخوش جریان های سیاسی نشود. من این را می خواهم».1

وی با صبر و تحمل و به طور دقیق، به روحیه دانشجو نظر داشته، این گونه به توصیف جنبش دانشجویی می پردازد: جنبش دانشجویی یا به همان تعبیر درست تر، بیداری دانشجویی، خصوصیاتی دارد؛

خصوصیت اول، آرمان گرایی است؛ در مقابل مصلحت گرایی. خصوصیت دوم، صدق و صفا و خلوص است. خصوصیت سوم، آزادی و رهایی از بستگی های گوناگون حزبی و سیاسی و امثال اینهاست.

چهارمین خصوصیت این حرکت، مبتنی بر اشخاص نبودن است. پنجمین خصوصیت بسیار مهم جنبش دانشجویی، این است که در مقابل مظاهری که از نظر فطرت انسانی زشت است، مثل ظلم، زورگویی، تبعیض، بی عدالتی، تقلب، دورویی، نفاق، حساسیتی منفی دارد و آن را دفع می کند.

ششمین خصوصیت این حرکت دانشجویی و این پدیده ذاتی محیط دانشگاه ها، این است که در این حرکت، فقط احساسات حکومت نمی کند؛ بلکه ضمن این که احساسات است، منطق و تفکر و بینش و تحصیل و میل به فهمیدن و تدقیق هم در آن وجود دارد؛ البته شدت و ضعف دارد.

با مطالعه دیدگاه های مقام معظم رهبری، روشن می شود که نظام اسلامی، خود حامی دانشجو و خواستار در صحنه بودن دانشجوست؛ چیزی که متأسفانه در رادیوها و نشریات بیگانه، عکس آن گفته می شود و برخی از مسئولین ناآگاه و کج سلیقه ما عملکرد بد خود و برخی از دانشجویان با افراط ها و تفریط های خود، به تقویت این ایده می پردازند.

پی نوشت:

1. مقام معظم رهبری، 27/6/78